Patron Towarzystwa Miłośników Piękna i Zabytków Konstancina
Stefan Żeromski (1864 – 1925)
Powstanie Towarzystwa Miłośników Piękna i Zabytków Konstancina w 1988 roku było obywatelską inicjatywą dawnych i aktualnych mieszkańców oraz przyjaciół naszej miejscowości. Wśród grona założycieli była Monika Żeromska, dla której wydarzenie to wypełniło lukę jaka zaistniała pośmierci Matki, drugiej żony Pisarza, Anny Zawadzkiej w roku 1983. Towarzystwo stało się dla niej przestrzenią działania. Tak ocenia to wydarzenie prof. Alina Kowalczykowa w eseju „Konstancin po śmierci Stefana Żeromskiego” w Księdze Pamiątkowej XXX lat TMPiZK. Wybór Patrona był dla Towarzystwa oczywisty: Stefan Żeromski tutaj mieszkał i tworzył, do Konstancina powróciły po wojnie najdroższe mu osoby. Monika Żeromska, jako Członek Założyciel przyjęła tytuł Honorowej Prezes Towarzystwa. Ponadto, koniec lat 80-tych to czas nadziei na nową rzeczywistość, w której idee solidarności i odpowiedzialności za Państwo były bliskie pisarstwu Żeromskiego.
Pisarz zamieszkał w Konstancinie wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w ostatnich latach swojego trudnego i stosunkowo krótkiego życia. Urodzony w Strawczynie koło Kielc, 14 października 1864 roku, wczesne dzieciństwo spędził w pobliskich Ciekotach i to był jedyny czas wzrastania w ciepłym domu rodzinnym. W rodzinie i społeczności świętokrzyskiej trwała jeszcze atmosfera Powstania Styczniowego; echa tych wydarzeń odezwą się po latach w twórczości Pisarza. Po krótkiej edukacji w wiejskiej szkole został uczniem Rządowego Gimnazjum Męskiego w Kielcach. Wcześnie, bo w szkolnych latach osierocili go oboje rodzice, matka – gdy miał lat 14, ojciec – cztery lata później. Mieszkał na stancjach, u krewnych, znajomych, a na życie zarabiał korepetycjami zmagając się równocześnie z ciężką chorobą. Obciążenie gruźlicą i trudne warunki bytowe spowodowały, że nauki szkolnej nie zakończył maturą. Zapewne z tego względu mając 22 lata podjął studia w Instytucie Weterynarii w Warszawie, który nie wymagał świadectwa dojrzałości. Studia, których kierunek nie odpowiadał jego talentom, porzuci po trzech latach, głównie z powodów finansowych. Dla poprawy bytu podejmuje pracę guwernera w domach ziemiańskich w okolicy Siedlec i w Nałęczowie, skupiając się równocześnie na działalności literackiej. Pierwsze próby w tej dziedzinie pochodzą jeszcze z ciężkich lat szkolnych; pisze wtedy wiersze i dramaty a tygodniki kieleckie drukują jego przekłady z literatury rosyjskiej. Natomiast atmosfera Nałęczowa sprzyja pracy pisarskiej, a także społecznej. Tutaj zajmuje się pracą oświatową, pisze nowele i szkice, drukuje Opowiadania (1895).
W roku 1892 żeni się z Oktawią z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową z Nałęczowa, wdową po powstańcu styczniowym i wraz z żoną wyjeżdża do Szwajcarii. Pięć lat w Rapperswilu to praca w bibliotece Muzeum Narodowego Polskiego, poprawa stanu zdrowia i stabilizacja finansowa, a równocześnie czas na studia własne i pracę literacką, której owocem są Syzyfowe Prace (1898). Po powrocie do Warszawy pracuje w Bibliotece Ordynacji Zamojskich, dorobkiem tych lat są Ludzie Bezdomni (1900). W tym samym roku rodzi się syn Adam. Kolejne dzieło Pisarza to Popioły (1904), po wydaniu których przebywa wraz z rodziną przez rok w Zakopanem, a następnie aż trzy lata w Paryżu. Dorobek literacki wzbogaca się w tym czasie o Dzieje Grzechu i Sen o Szpadzie (1906), pracuje nad Wierną Rzeką, która ukaże się w roku 1912.
W latach 1911-12 następuje istotna zmiana w życiu osobistym Pisarza . Po rozstaniu z żoną Oktawią zakłada nową rodzinę wiążąc się z Anną Zawadzką, malarką, a w roku 1913 rodzi się we Florencji ich córka Monika. Lata I wojny światowej przeżywa w Krakowie i Zakopanem, gdzie przebywa z matką chory na gruźlicę syn Adam. Pisarz uczestniczy w ruchu niepodległościowym, staje na czele Tymczasowej Organizacji Narodowej w tzw. Rzeczpospolitej Zakopiańskiej, gdy upada Austria.
Rok odzyskania niepodległości przynosi Żeromskiemu wielką osobistą stratę: w lipcu umiera w Nałęczowie bardzo kochany 18-letni Adaś, pożegnany książeczką O Adamie Żeromskim wspomnienie… (1919). Dziedzictwem dla syna pozostanie budynek wzniesiony przez Żeromskiego i podarowany Państwu z przeznaczeniem na szkołę dla nałęczowskich dzieci.
W roku 1920 urzeczywistniło się pragnienie całego życia Pisarza. Dom jest dla człowieka jakby częścią jego istoty… pisał w liście do przyjaciela. I miał wreszcie swój własny dom. Willa Świt – konstancińska siedziba rodziny, kontakt z przyrodą, przyjazny krąg mieszkańców tworzyły atmosferę sprzyjającą późnej twórczości Pisarza, pomimo pogarszającego się zdrowia. Za Wiatr od Morza (1922) otrzymuje Nagrodę Państwową. W 1924 roku ma miejsce prapremiera dramatu Uciekła mi Przepióreczka. Rok później zostają wydane ostatnie utwory: wielka powieść Przedwiośnie i Puszcza Jodłowa. Pisarz zmarł w Warszawie 20 listopada 1925 roku w Zamku Królewskim, gdzie otrzymał od Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego gościnę w ostatnich miesiącach życia.
Był jednym z najznakomitszych polskich pisarzy, czterokrotnie nominowanym do Nagrody Nobla (ostatni raz rok przed śmiercią), patriotą i społecznikiem. Ostatni hołd oddały mu tysiące Polaków w kondukcie żałobnym z Zamku Królewskiego na Cmentarz Ewangelicki w stolicy.
Opracowanie: prof. Krystyna Cedro-Ceremużyńska